In Nederland is de familie van de aurelia's met 48 soorten de grootste dagvlinderfamilie. Kenmerkend voor deze familie is dat de voorste poten zijn gereduceerd tot poetspoten; bij het zitten en lopen worden alleen de achterste twee paar poten gebruikt: deze vlinders lijken dus maar vier poten te hebben. De familie van de aurelia's bestaat uit parelmoervlinders, schoenlappers en zandoogjes. In deze blog besteed ik aandacht aan de zandoogjes (alleen de algemeen voorkomende). Zandoogjes hebben oogvlekken op de voor- en/of achtervleugels. De meeste soorten zijn onopvallend bruin gekleurd en maken goed gebruik van hun schutkleur. Zandoogjes zijn vooral te vinden op graslanden en heiden en ze bezoeken graag bloemen. Opvallend is hun dartelende manier van vliegen.
Argusvlinder
Hoewel de argusvlinder wordt gezien als algemeen voorkomende vlinder in Nederland, wordt hij in grote delen van Nederland niet of nauwelijks waargenomen (bijv. op de zandgronden). Ook vertoont hij de laatste jaren een sterke achteruitgang (oorzaak nog onbekend). Argusvlinders vliegen van eind april tot eind augustus in twee generaties. De vlinders voeden zich met nectar van verschillende planten: in het voorjaar onder andere braam en rode klaver, 's zomers akkerdistel en vlinderstruik. Waardplanten zijn diverse overblijvende grassen. De mannetjes verdedigen een territorium vanaf een open zonnige plek op de grond of maken patrouillevluchten vlak boven de grond.
 Argusvlinder ♂- met grote zwarte geurstreep |  Argusvlinder ♀ |  Argusvlinder |
Bont zandoogje
Bonte zandoogjes worden vooral gezien langs (bos)randen bij vochtige heidevelden. Bij lagere temperaturen vliegen ze vaker op open plaatsen langs bosranden en -paden, waar de temperatuur hoger is dan in het bos. Bij een hogere temperatuur zijn de vlinders juist vaker midden in het bos te vinden. Bonte zandoogjes zijn er van eind maart tot eind oktober in drie overlappende generaties. De mannetjes gedragen zich opvallend territoriaal. De vlinders voeden zich met honingdauw, sap van vruchten en bloedende bomen en met nectar van bloemen, onder andere braam. Als waardplant worden diverse grassen gebruikt.
 Bont zandoogje |  Bont zandoogje |
Koevinkje
Koevinkjes komen vooral voor op de zandgronden van Zuid- en Oost-Nederland en in de duinen. Ze vliegen van eind juni tot half augustus in één generatie. De vrouwtjes besteden veel tijd aan het zoeken van nectar: ze voeden zich met nectar van verschillende kruiden die in ruigte of struweel groeien, zoals braam, akkerdistel en koninginnenkruid. Alleen vrouwtjes drinken nectar, mannetjes worden zelden of nooit op bloemen gezien; ze maken veel patrouillevluchten waarbij ze vaak paden of bosranden volgen. Waardplanten zijn diverse grassen.
 Koevinkje |  Koevinkje |
Hooibeestje
| Hooibeestjes komen in heel Nederland voor, maar worden vooral gezien in droge heidegebieden. Ze vliegen van eind april tot eind september in twee elkaar overlappende generaties. Hooibeestjes zie je zelden of nooit met hun vleugels open. De vlinders zoeken nectar in ruigten en bloemrijke graslanden op allerlei soorten planten. De mannetjes bezetten een territorium en maken patrouillevluchten. Waardplanten zijn diverse grassen. |  Hooibeestje |
Oranje zandoogje
Het oranje zandoogje komt in Nederland voor in twee gescheiden gebieden: het noordoosten van het land (Drenthe en de daaraan grenzende delen van Groningen, Friesland en Overijssel) en het zuiden van het land (Zeeland, Noord-Brabant en het noorden van Limburg). In het overige deel van het land wordt het oranje zandoogje nauwelijks waargenomen. Er is maar één generatie die vliegt van eind juni tot eind augustus. Nectar halen ze uit o.a. struikhei en braam. De vlinders besteden veel tijd aan het zonnen en zitten dan met gespreide vleugels op bladeren van bomen, struiken of kruidachtige planten. Als waardplanten gaat de voorkeur uit naar grassen die groeien op licht beschaduwde plaatsen.
 Oranje zandoogje ♂ - met grote zwarte geurstreep |  Oranje zandoogje ♀ |
Belangrijkste kenmerken oranje zandoogje:
- bovenkant vleugels: altijd met oranje op beide vleugels (bij mannetjes niet altijd heel duidelijk)
- onderkant vleugels: achtervleugel met mozaïek van verschillende bruintinten, vaak enkele witte stipjes
- meestal 2 witte stippen in de zwarte oogvlek op voorvleugel (let op: soms 1, net als bruin zandoogje!)
Bruin zandoogje
Het bruin zandoogje is een zeer algemene dagvlinder in Nederland. Hij komt bijna overal voor. Vlinders verschijnen vanaf begin juni tot eind augustus in één generatie. Dat is een opmerkelijk lange periode voor een vlinder die in één generatie vliegt. De vlinders leven dan ook relatief lang (ongeveer 1 maand) en komen verspreid over een langere periode uit. Typisch gedrag: op zonnige dagen zijn soms honderden vlinders te zien die even boven het gras uit huppen en vervolgens weer snel verdwijnen. Ook hier zijn diverse grassen waardplant voor de rupsen.
 Bruin zandoogje ♂ |  Bruin zandoogje ♀ |
Belangrijkste kenmerken bruin zandoogje:
- bovenkant vleugels: bruin bij mannetjes, bruin met oranje vlek op de voorvleugel bij vrouwtjes
- onderkant vleugels: achtervleugel met vrij egale banden in verschillende bruin/beige tinten, vaak enkele zwarte stipjes
- meestal 1 witte stip in de zwarte oogvlek op voorvleugel (let op: soms 2, net als oranje zandoogje!)
Een lastig trio (?)
Vind je het hooibeestje, oranje zandoogje en bruin zandoogje ook moeilijk om uit elkaar te houden? Je bent niet de enige: vooral als ze met de vleugels gesloten zitten (wat ze vaak doen!) zijn de verschillen vrij subtiel. Naast de eerder in dit blog genoemde verschillen, kun je ook letten op de grootte: het hooibeestje is duidelijk de kleinste (ongeveer zo groot als een boomblauwtje), het oranje zandoogje is iets groter (ongeveer zo groot als een klein koolwitje) en het bruin zandoogje is de grootste van de drie (ongeveer zo groot als een dagpauwoog).
 Hooibeestje |  Oranje zandoogje |  Bruin zandoogje |
De Vlinderstichting heeft een handige herkenningsposter gemaakt met alle zandoogjes op een rijtje.
Junidip
De komende weken wordt 'zwaar' voor vlinderliefhebbers: de typische voorjaarsvlinders, zoals oranjetipje, zullen niet meer vliegen, maar de zomervlinders, zoals het bruin zandoogje en de tweede generaties van de 'witjes', zijn er nog niet. Dit is een jaarlijks terugkerend fenomeen, een korte periode tussen de voorjaarsvlinders en de zomervlinders waarin er vrij weinig vlinders te zien zijn, die de junidip wordt genoemd. Over het algemeen valt deze dip rond de tweede week van juni. Het is even afwachten, met het koude en wisselende weer in dit voorjaar, wanneer de junidip dit jaar gaat vallen...
Dit is het negende bericht uit een serie informatieve blogs.
Klik op het label Informatief in de kolom hiernaast om alle blogs uit deze serie te zien.
De getoonde foto's zijn niet vandaag gemaakt.
Klik op het label Informatief in de kolom hiernaast om alle blogs uit deze serie te zien.
De getoonde foto's zijn niet vandaag gemaakt.
