De Vlinderstichting heeft een artikel gepubliceerd over de vlinder-en libellenstand anno 2017. Hoe gaat het momenteel met de dagvlinders, nachtvlinders en libellen in Nederland? En wat betekent de nieuwe Wet Natuurbescherming, die per 1 januari is ingegaan, voor ze?

Doel van de nieuwe Wet Natuurbescherming is om de bestaande wetten te vereenvoudigen en een stevige wettelijke basisbescherming te bieden aan natuur die dat echt nodig heeft. Om die reden zijn op verzoek van De Vlinderstichting de bedreigde en ernstig bedreigde vlinders en libellen van de Rode Lijst aan de lijst met beschermde soorten toegevoegd. Hierbij gaat het om ‘passieve’ bescherming: het opzettelijk doden van deze dieren en het verstoren van hun leefgebied is verboden (geldt dus voor iedere burger!). Daarnaast zijn regels opgenomen die gericht zijn op ‘actieve’ bescherming (door provincies, gemeenten en terreinbeheerders) van Rode Lijst-soorten.

Bekijk het artikel voor de actuele vlinder- en libellenstand in Nederland en een overzicht van de bij wet beschermde vlinder- en libellensoorten. 

De glassnijder is een kleine, vroeg vliegende glazenmaker met mozaïekpatroon op het achterlijf. Vliegtijd: eind april tot en met eind juli, met een duidelijke piek in mei en juni. Zijkant borststuk geelgroen met twee vrij brede zwarte naadstrepen. Borststuk en achterlijf zijn opvallend donzig behaard. De gekleurde vlekjes op het achterlijf zijn smal en lang. Op achterlijfsegment 1 staat een rond geel vlekje. Mannetje: vlekken op achterlijf blauw, ogen blauw en geelgroene schouderstrepen zijn lang en smal. Vrouwtje: vlekken op achterlijf geel, ogen bruin en schouderstrepen gereduceerd tot vlekjes.

In juli kan de glassnijder nog in lage dichtheden rondvliegen, terwijl de gelijkende paardenbijter dan net begint te vliegen.

De paardenbijter is onze kleinste glazenmaker, die in de nazomer vaak in groepen rondvliegt. Vliegtijd: van begin juli tot in november, piek in augustus en september. Paardenbijters zijn vooral in de middag actief, op warme avonden zelfs tot in de schemering. Ze jagen vaak langs bosranden op boomkruinhoogte. Zijkant borststuk donker met twee gele banden. Schouderstrepen bij beide geslachten gereduceerd tot korte streepjes. Op achterlijfsegment 2 staat een grote gele spijkervormige figuur. Mannetje: ogen bruinblauw, bovenzijde achterlijfsegmenten met twee vrijwel ronde blauwe vlekjes aan de achterrand, op het midden van de achterlijfsegmenten staan twee kleine gele driehoekjes. Vrouwtje: ogen bruin met geel of groen, achterlijfstekening met zowel gele als bruine vlekken, op de laatste paar segmenten alleen met gele vlekjes.

​De blauwe glazenmaker is fors en veel minder blauw dan de naam doet vermoeden. Het achterlijf is donker met mozaïektekening van licht gekleurde vlekken. Vliegtijd: eind mei tot eind oktober, met een piek van eind juli tot half september. Jagende en patrouillerende blauwe glazenmakers vliegen in een rustig tempo laag over de grond op bijv. bospaden en in tuinen. Zijkant borststuk grasgroen met dikke zwarte naadstrepen. Schouderstrepen verbreed tot brede groene vlakken. Achterlijfsegment 2 met brede groene spijkervormige tekening. De lichte vlekken op achterlijfsegmenten 8-10 zijn groot en ‘samengevloeid’ en wordt ‘lampionnetje’ genoemd. Mannetje: ogen aan bovenkant blauw, vlekken aan zijkant van achterlijf en gehele lampionnetje blauw. Vrouwtje: ogen aan bovenkant bruin, alle lichte delen aanvankelijk geel, later groen.

De grote keizerlibel is zeer groot en opvallend (de grootste glazenmaker). Vliegtijd: half mei tot eind oktober, piek van half juni tot eind augustus. Mannetjes patrouilleren langdurig boven water en oever, waarbij ze hun achterlijf kenmerkend licht gebogen houden. Andere grote libellen worden verjaagd. Borststuk is vrijwel eenkleurig groen. Mannetje: ogen groen met blauwe tint, achterlijf hemelsblauw met zwarte lengtestreep. Vrouwtje: ogen groen met bruine tint, achterlijf groen (soms fletsblauw) met brede donkerbruine lengtestreep. Pas uitgeslopen dieren (mannetjes en vrouwtjes) hebben een gelig achterlijf.

In Nederland is de familie van de aurelia's met 48 soorten de grootste dagvlinderfamilie. Kenmerkend voor deze familie is dat de voorste poten zijn gereduceerd tot poetspoten; bij het zitten en lopen worden alleen de achterste twee paar poten gebruikt: deze vlinders lijken dus maar vier poten te hebben. De familie van de aurelia's bestaat uit parelmoervlinders, schoenlappers en zandoogjes. In deze blog besteed ik aandacht aan de zandoogjes (alleen de algemeen voorkomende). Zandoogjes hebben oogvlekken op de voor- en/of achtervleugels. De meeste soorten zijn onopvallend bruin gekleurd en maken goed gebruik van hun schutkleur. Zandoogjes zijn vooral te vinden op graslanden en heiden en ze bezoeken graag bloemen. Opvallend is hun dartelende manier van vliegen.

Hoewel de argusvlinder wordt gezien als algemeen voorkomende vlinder in Nederland, wordt hij in grote delen van Nederland niet of nauwelijks waargenomen (bijv. op de zandgronden). Ook vertoont hij de laatste jaren een sterke achteruitgang (oorzaak nog onbekend). Argusvlinders vliegen van eind april tot eind augustus in twee generaties. De vlinders voeden zich met nectar van verschillende planten: in het voorjaar onder andere braam en rode klaver, 's zomers akkerdistel en vlinderstruik. Waardplanten zijn diverse overblijvende grassen. De mannetjes verdedigen een territorium vanaf een open zonnige plek op de grond of maken patrouillevluchten vlak boven de grond.

Bonte zandoogjes worden vooral gezien langs (bos)randen bij vochtige heidevelden. Bij lagere temperaturen vliegen ze vaker op open plaatsen langs bosranden en -paden, waar de temperatuur hoger is dan in het bos. Bij een hogere temperatuur zijn de vlinders juist vaker midden in het bos te vinden. Bonte zandoogjes zijn er van eind maart tot eind oktober in drie overlappende generaties. De mannetjes gedragen zich opvallend territoriaal. De vlinders voeden zich met honingdauw, sap van vruchten en bloedende bomen en met nectar van bloemen, onder andere braam. Als waardplant worden diverse grassen gebruikt.

Koevinkjes komen vooral voor op de zandgronden van Zuid- en Oost-Nederland en in de duinen. Ze vliegen van eind juni tot half augustus in één generatie. De vrouwtjes besteden veel tijd aan het zoeken van nectar: ze voeden zich met nectar van verschillende kruiden die in ruigte of struweel groeien, zoals braam, akkerdistel en koninginnenkruid. Alleen vrouwtjes drinken nectar, mannetjes worden zelden of nooit op bloemen gezien; ze maken veel patrouillevluchten waarbij ze vaak paden of bosranden volgen. Waardplanten zijn diverse grassen.

Het oranje zandoogje komt in Nederland voor in twee gescheiden gebieden: het noordoosten van het land (Drenthe en de daaraan grenzende delen van Groningen, Friesland en Overijssel) en het zuiden van het land (Zeeland, Noord-Brabant en het noorden van Limburg). In het overige deel van het land wordt het oranje zandoogje nauwelijks waargenomen. Er is maar één generatie die vliegt van eind juni tot eind augustus. Nectar halen ze uit o.a. struikhei en braam. De vlinders besteden veel tijd aan het zonnen en zitten dan met gespreide vleugels op bladeren van bomen, struiken of kruidachtige planten. Als waardplanten gaat de voorkeur uit naar grassen die groeien op licht beschaduwde plaatsen.

Het bruin zandoogje is een zeer algemene dagvlinder in Nederland. Hij komt bijna overal voor. Vlinders verschijnen vanaf begin juni tot eind augustus in één generatie. Dat is een opmerkelijk lange periode voor een vlinder die in één generatie vliegt. De vlinders leven dan ook relatief lang (ongeveer 1 maand) en komen verspreid over een langere periode uit. Typisch gedrag: op zonnige dagen zijn soms honderden vlinders te zien die even boven het gras uit huppen en vervolgens weer snel verdwijnen. Ook hier zijn diverse grassen waardplant voor de rupsen.

Vind je het hooibeestje, oranje zandoogje en bruin zandoogje ook moeilijk om uit elkaar te houden? Je bent niet de enige: vooral als ze met de vleugels gesloten zitten (wat ze vaak doen!) zijn de verschillen vrij subtiel. Naast de eerder in dit blog genoemde verschillen, kun je ook letten op de grootte: het hooibeestje is duidelijk de kleinste (ongeveer zo groot als een boomblauwtje), het oranje zandoogje is iets groter (ongeveer zo groot als een klein koolwitje) en het bruin zandoogje is de grootste van de drie (ongeveer zo groot als een dagpauwoog).

​De Vlinderstichting heeft een handige herkenningsposter gemaakt met alle zandoogjes op een rijtje.

De komende weken wordt 'zwaar' voor vlinderliefhebbers: de typische voorjaarsvlinders, zoals oranjetipje, zullen niet meer vliegen, maar de zomervlinders, zoals het bruin zandoogje en de tweede generaties van de 'witjes', zijn er nog niet. Dit is een jaarlijks terugkerend fenomeen, een korte periode tussen de voorjaarsvlinders en de zomervlinders waarin er vrij weinig vlinders te zien zijn, die de junidip wordt genoemd. Over het algemeen valt deze dip rond de tweede week van juni. Het is even afwachten, met het koude en wisselende weer in dit voorjaar, wanneer de junidip dit jaar gaat vallen...